Skóra jest największym narządem
ludzkiego ciała. U dorosłej osoby jej powierzchnia stanowi około
2 m2, waży 3 kg i ma średnio 3 mm grubości. W jej budowie anatomicznej
wyróżnia się trzy warstwy: naskórek, skórę właściwą oraz tkankę
podskórną.
ANATOMIA SKÓRY
Naskórek (epidermis )
Jest najbardziej zewnętrzną warstwą skóry. Składa się z komórek
ściśle przylegających do siebie (keranocytów),
ułożonych w zachodzące na siebie warstwy. Daje to skórze możliwość
zmiany kształtu podczas wykonywania ruchów. Warstwy nabłonka płaskiego
tworzące naskórek łączą się ze skórą właściwą poprzez brodawki skórne.
Komórki te stale powstają w czynnych podziałowo, najgłębszych warstwach
rozrodczych naskórka: podstawnej i kolczystej. Pod wpływem kolejnych
pokoleń keranocytów dokonuje się ich wędrówka. Podczas tej biernej
wędrówki zachodzą w nich istotne zmiany- ulegają rogowaceniu, odwodnieniu,
a ich metabolizm stopniowo słabnie aż wreszcie zamiera. Białka żywych
komórek naskórka przekształcają się w tzw. skleroproteiny-
białka włókniste, keratynę, odporną na wpływy chemiczne
i nierozpuszczalną w wodzie. Martwe komórki warstwy zrogowaciałej
złuszczają się. Pomiędzy komórkami warstwy podstawnej znajdują się melanocyty i komórki Langerhansa. Naskórek jest
najbardziej aktywną biologicznie warstwą- spełnia wiele funkcji,
m.in. dzięki obecności keratyny pełni funkcję ochronną,
dzięki melaninie- chroni przed promieniowaniem
ultrafioletowym.Naskórek stanowiąc zewnętrzną powłokę chroni organizm
przed wnikaniem drobnoustrojów.
Najgłębsza warstwa naskórka ma zdolność tworzenia nowych
komórek, które zastępują złuszczone. W tej warstwie znajdują się
również komórki wytwarzajace barwnik, tzw. melanocyty, które są
odpowiedzialne za pigmentację skóry.
Skóra właściwa (cutis/ corium )
Zbudowana jest z mocnej tkanki łącznej poprzetykanej naczyniami
włosowatymi. W graniczącej z naskórkiem warstwie brodawkowatej występują fibrocyty wytwarzające włókna oraz komórki układu
odpornościowego: histiocyty, komórki tuczne, limfocyty.
W sieci elastycznych włókien kolagenowych znajdują się sploty naczyń
krwionośnych i chłonnych oraz liczne zakończenia nerwowe. W obrębie
tej struktury znajdują się również gruczoły potowe i łojowe. Wszystkie
składowe są luźno ułożone w międzykomórkowej substancji podstawnej,
której zrąb strukturalny tworzą liczne włókna kolagenowe, retikulinowe
i sprężyste. Włókna kolagenowe są głównym składnikiem
budulcowym skóry, stanowiąc około 72% jej suchej
masy. Cechuje je rozciągliwość i oporność na urazy mechaniczne.
Od kondycji włókien zależy wygląd zewnętrzny skóry- wraz z wiekim,
a także pod wpływem czynników środowiskowych, m.in. promieniowania
ultrafioletowego stają się kruche. Przejawia się utratą jędrności
i młodzieńczego wygladu. Włókna sprężyste tworzą siatkę oplatającą
włókna kolagenowe. Są bardzo rozciągliwe (do 50%), odpowiadają za
rozciągliwość i sprężystość skóry. Budują je aminokwasy, a przestrzenie
między nimi wypełnia bezpostaciowa substancja glikoproteinowa. Włókna
retikulinowe stanowią siatkę w warstwie brodawkowatej w okolicy
naczyń krwionośnych itp. Substancja podstawna, określana mianem
matriks skóry, to śluzowielocukry, kwas hialuronowy i chondroitynosiarkowy,
białka i glikoproteiny.
Skóra jest odżywiana przez rozległą sieć małych naczyń krwionośnych,
które dostarczają tlen, substancje odżywcze, hormony regulujące
jej wzrost i metabolizm. Skóra nie może być odżywiana z zewnątrz!
Tkanka podskórna (subcutis )
Zbudowana jest przede wszystkim z komórek tłuszczowych różnej wielkości
zgrupowanych w tzw. zraziki tłuszczu. Ponadto znajdują się tu naczynia
krwionośne i chłonne oraz włókna nerwowe. Pełni funkcje podporowe
i chroni przed urazami mechanicznymi. Stanowi jednocześnie magazyn
energetyczny organizmu. Tkanka podskórna ma różną grubość w poszczególnych
okolicach ciała, a w niektórych nie występuje w ogóle np. na powiekach.
GŁÓWNE FUNKCJE SKÓRY
Skórny system termoregulacji
Skóra jest głównym narządem regulacji temperatury
organizmu. Pośredniczy pomiędzy organizmem a środowiskiem zewnętrznym.
Niezależnie od temperatury otoczenia ciało zdrowej osoby utrzymuje 36.6oC. Służą temu dwa rodzaje mechanizmów- pierwszy
to kurczenie i rozszerzanie naczyń włosowatych, drugi zaś angażuje
gruczoły potowe. Istotą pierwszego mechanizmu jest fakt, iż zakończenia
czuciowe ciepła i zimna wywołują rozszerzanie lub kurczenie naczyń
w zależności od temperatury. Pod wpływem niskich temperatur naczynia
włosowate kurczą się zaś pod wpływem wysokich- rozszerzają. Przy
rozszerzonych naczyniach włosowatych napływa więcej krwi i szybciej
następuje wychłodzenie organizmu. W niskich temperaturach krążenie
jest utrudnione, co zapobiega ochładzaniu organizmu. Istotą drugiego
mechanizmu jest czynność gruczołów potowych wydzielających słonawy
pot, który parując schładza organizm. Gruczoły potowe są w stanie
wydzielić nawet 10 litrów potu by uchronić w ten sposób organizm
przed przegrzaniem.
Ochronny płaszcz skóry
Powłoka skórna zabezpiecza organizm przed utratą
płynów oraz przed wnikaniem drobnoustrojów do wnętrza organizmu.
Ochronę przed drobnoustrojami zapewnia kwaśna powłoka hydro- lipidowa
pokrywająca naskórek. W jej skład wchodzi m.in. wydzielina gruczołów
łojowych oraz pot. Ponadto istnieje jeszcze jedna zapora w postaci
warstwy zrogowaciałych komórek, które przepuszczają jedynie cząsteczki
o odpowiednim ładunku elektrycznym. Przed wnikaniem mikroorganizmów
chroni również nieustanne złuszczanie się martwych komórek nabłonkowych.
Skóra wytwarza również substancję podobną do hormonów (interleukinę),
która współdziała podczas mobilizacji systemu odpornościowego organizmu.
Ponadto obecne w niej komórki Largenhansa wychwytują
mikroorganizmy oraz inne antygenty by "zaprezentować" je limfocytom
T, które są odpowiedzialne za powstanie odpowiedniej odpowiedzi
układu odpornościowego.
Skóra spełnia wiele czynności ochronnych: przed
zakażeniem bakteriami, grzybami, wirusami, przed czynnikami mechanicznymi,
termicznymi, chemicznymi i promieniowaniem świetlnym, oraz zapewnia
niezmienne warunki dla środowiska wewnętrznego organizmu (homeostazę).
Poza tym skóra spełnia czynność percepcyjną ciepła, bólu, dotyku,
ekspresyjną w wyrażaniu stanów emocjonalnych, resorpcyjną oraz bierze
udział w magazynowaniu i przemianie materii. Skóra w okolicy otworów
naturalnych (usta, nozdrza, odbyt, pochwa itp.) przechodzi w błony
śluzowe.
lek. med. Bogdan Kowalczyk
medycyna ogólna Klinika Medycyny Rodzinnej SPSK im W.Orłowskiego
w Warszawie
